મચ્છર કરડે ત્યારે ખંજવાળ કેમ આવે છે? કારણ જાણવા જેવું

ઉનાળા કે ચોમાસાની ઋતુ હોય, મચ્છરોનો ઉપદ્રવ સામાન્ય બની જાય છે. રાત્રે સૂતી વખતે કે દિવસે કામ કરતી વખતે અચાનક કોઈ મચ્છર કરડે અને તરત જ તે જગ્યાએ તીવ્ર ખંજવાળ આવવા માંડે છે. ક્યારેક તો ખંજવાળી ખંજવાળીને ચામડી લાલ થઈ જાય છે અને નાના ચાંદા પણ પડી જાય છે. પરંતુ શું તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે મચ્છર કરડ્યા પછી ખંજવાળ કેમ આવે છે? આ પાછળ એક રસપ્રદ વૈજ્ઞાનિક કારણ છુપાયેલું છે, જે જાણવા જેવું છે.

મચ્છરનું લાળરસ અને શરીરની પ્રતિક્રિયા

જ્યારે માદા મચ્છર (નર મચ્છરો કરડતા નથી) તમને કરડે છે, ત્યારે તે ફક્ત તમારું લોહી પીવા નથી આવતી. લોહી ચૂસતા પહેલાં, તે પોતાની લાળ તમારી ચામડીમાં ઇન્જેક્ટ કરે છે. આ લાળમાં કેટલાક પ્રોટીન અને એન્ઝાઇમ હોય છે જે લોહીને ગંઠાતું અટકાવે છે (એન્ટીકોએગ્યુલન્ટ). આને કારણે મચ્છર સરળતાથી લોહી ચૂસી શકે છે.

જ્યારે આ વિદેશી પ્રોટીન તમારા શરીરમાં પ્રવેશે છે, ત્યારે તમારું રોગપ્રતિકારક તંત્ર તરત જ સક્રિય થઈ જાય છે. શરીર આને હુમલાખોર તરીકે ઓળખે છે અને તેની સામે લડવા માટે એક રાસાયણિક પદાર્થ, હિસ્ટામાઇન (Histamine), મુક્ત કરે છે.

ખંજવાળ અને લાલાશનું કારણ

હિસ્ટામાઇન નામનો આ પદાર્થ જ ખંજવાળનું મુખ્ય કારણ છે.

• ખંજવાળ: હિસ્ટામાઇન રક્તવાહિનીઓને પહોળી કરે છે અને આસપાસના ચેતા કોષોને ઉત્તેજિત કરે છે, જેના કારણે ખંજવાળનો અનુભવ થાય છે.
• લાલાશ અને સોજો: હિસ્ટામાઇનના કારણે રક્તવાહિનીઓ પહોળી થવાથી અને તેમાંથી પ્રવાહી બહાર નીકળવાને કારણે કરડેલી જગ્યાએ લાલાશ અને હળવો સોજો (નાનો ચાઠું) પણ દેખાય છે. આ એક પ્રકારની એલર્જીક પ્રતિક્રિયા છે.

દરેક વ્યક્તિને અલગ પ્રતિક્રિયા કેમ?

મચ્છર કરડવા પર દરેક વ્યક્તિને એકસરખી પ્રતિક્રિયા આવતી નથી. કેટલાક લોકોને ઓછી ખંજવાળ આવે છે, જ્યારે કેટલાકને ખૂબ જ તીવ્ર ખંજવાળ અને મોટા ચાઠા થાય છે. આનું કારણ વ્યક્તિની રોગપ્રતિકારક શક્તિ અને મચ્છરના લાળરસ પ્રત્યેની સંવેદનશીલતા પર આધાર રાખે છે. બાળકો અને જે લોકોની રોગપ્રતિકારક શક્તિ નબળી હોય તેમને વધુ તીવ્ર પ્રતિક્રિયા આવી શકે છે.

ખંજવાળથી રાહત મેળવવાના ઉપાયો

મચ્છર કરડ્યા પછી ખંજવાળથી બચવા માટે કેટલાક સરળ ઉપાયો કરી શકાય છે:

• ખંજવાળવાનું ટાળો: ભલે ખંજવાળ આવે, પણ તે જગ્યાને વધુ ખંજવાળશો નહીં. આમ કરવાથી ચામડી છોલાઈ શકે છે અને ચેપ લાગવાનો ભય રહે છે.
• ઠંડો શેક: બરફનો ટુકડો કપડામાં લપેટીને કરડેલી જગ્યા પર રાખવાથી સોજો અને ખંજવાળમાં રાહત મળે છે.
• કેલામાઇન લોશન: કેલામાઇન લોશન અથવા એન્ટિ-ઇચ ક્રીમ લગાવવાથી ખંજવાળ ઓછી થાય છે.
• કુદરતી ઉપચાર: એલોવેરા જેલ, મધ, કે તુલસીના પાનનો રસ પણ રાહત આપી શકે છે.

આમ, આગલી વખતે જ્યારે તમને મચ્છર કરડે અને ખંજવાળ આવે, ત્યારે યાદ રાખજો કે આ તમારા શરીરની સામાન્ય રોગપ્રતિકારક પ્રતિક્રિયા છે, જે મચ્છરના લાળરસ સામે લડી રહી છે.